Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΔΕΡΒΙΣΗΔΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ
ΣΤΟ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ


Στουρνάρας Γρηγόρης
Αρχαιολόγος - Δρ. ΕΜΠ, American School of Classical Studies at Athens –
“W. Coulson - T. Cross Aegean Exchange Program”
grstournaras@yahoo.gr

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 

Η παρουσία των Δερβίσηδων στα Βαλκάνια σχετίζεται άμεσα τη συμμετοχή τους στις οθωμανικές εκστρατείες και τις ιδιαίτερες σχέσεις με το σώμα των Γενίτσαρων. Οι νέοι οθωμανοί διοικητές στην Βαλκανική ενθάρρυναν την παρουσία των δερβίσηδων και ενίσχυαν την ίδρυση τεκέδων στις νεοκατακτημένες περιοχές, παρέχοντας εκτάσεις γης, φορολογικά προνόμια στο πλαίσιο της αγαθοεργούς δραστηριότητάς τους και της λειτουργίας διάφορων ευαγών ιδρυμάτων.
Ο θεσσαλικός χώρος με την κατάληψη του από τους Οθωμανούς στα τέλη του 14ου αι./αρχές 15ου αι. αποτέλεσε μια ακριτική περιοχή (Uç) στα όρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στην προσπάθεια των νέων ηγεμόνων να εδραιωθεί η οθωμανική κυριαρχία στον αστικό χώρο (Tirhala/Τρίκαλα, Yeni Şehir/ Λάρισα) και την αγροτική ύπαιθρο σημαντική υπήρξε και η συμβολή των δερβίσικων ταγμάτων. Μέσα από τη συγκριτική μελέτη των οθωμανικών αρχειακών πηγών και των υλικών τεκμηρίων επιχειρείται η διερεύνηση της παρουσίας των δερβίσηδων στο θεσσαλικό χώρο και της συμβολής τους στο μετασχηματισμό του χώρου υπό τις νέες διαμορφωμένες συνθήκες. Διαφαίνεται ο δυναμικός ρόλος των δερβίσικων ταγμάτων στην ανάδειξη του οθωμανικού και ισλαμικού χαρακτήρα της πόλης και της υπαίθρου μέσα από την ανέγερση τεκέδων και τη λειτουργία φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Διαπιστώνεται ότι η χωροθέτηση των τεκέδων σε σχέση με τον αστικό χώρο, αλλά και το οδικό δίκτυο αποτελούσε μέρος της δραστηριοποίησης των δερβίσηδων στη διακίνηση, τον έλεγχο και την προώθηση αγαθών στις τοπικές αγορές. Επιπλέον η χωρική διασπορά οικισμών για τους οποίους αναφέρονται δερβίσηδες ως ιδρυτές αναδεικνύει την ενεργή συμμετοχή τους στην υποδοχή, εγκατάσταση και ενσωμάτωση νέων πληθυσμών στο θεσσαλικό κάμπο.