ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ: ΥΛΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΣΗΜΕΙΩΣΗΣ

Αλέξανδρος-Φ. Λαγόπουλος

Αντεπιστέλλον Μέλος Ακαδημίας Αθηνών, Ομ. Καθ. Πολεοδομίας Α.Π.Θ.

phaidon@arch.auth.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

     Στο παρόν κείμενο επιχειρηματολογείται ότι οι προσανατολισμοί της γεωγραφίας γενικότερα και, στο πλαίσιό τους, της ιστορικής γεωγραφίας ειδικότερα προς εμπειρικά αντικείμενα δεν έχουν επιστημολογικό βάρος, επειδή οδηγούν στην εμπειρική παράθεση ετερογενών επιστημολογικών οπτικών και αντικειμένων, τα οποία διασχίζουν τα εμπειρικά αντικείμενα. Οι επιστημολογικές οπτικές γωνίες, όπως διατυπώνονται από τη δομική γλωσσολογία και τη σημειωτική θεωρία, καθορίζουν έναν τριπλό επιστημολογικά χώρο: α. έναν οικολογικό γεωγραφικό χώρο, αντικείμενο της φυσικής γεωγραφίας, β. έναν υλικό κοινωνικό γεωγραφικό χώρο, παραδοσιακό αντικείμενο της ανθρωπογεωγραφίας και γ. έναν σημειωτικό κοινωνικό γεωγραφικό χώρο, αντικείμενο ορισμένων κατευθύνσεων της ανθρωπογεωγραφίας και σήμερα της νέας πολιτισμικής γεωγραφίας.

     Διαπιστώνεται ότι η ανθρωπογεωγραφία και η φυσική γεωγραφία υιοθετούν δύο ριζικά διαφορετικές και ασύμβατες υπέρ οπτικές γωνίες πάνω στον γεωγραφικό χώρο. Αντίθετα, οι δύο άλλες οπτικές γωνίες πάνω στον χώρο, τις οποίες αποκαλώ «αντικειμενισμό» και «υποκειμενισμό» αντίστοιχα και οι οποίες συνδέονται στενά με ευρύτερα επιστημολογικά ρεύματα, εντάσσονται αμφότερες στις κοινωνικές επιστήμες. Η αντίληψη της ανάγκης σύνθεσής τους είναι παρούσα στα περισσότερα ρεύματα υποκειμενισμού της ανθρωπογεωγραφίας, αλλά οι απόπειρες σύνθεσης υπήρξαν είτε αφηρημένες και γενικόλογες είτε εμπειρικές. Μοναδική εξαίρεση απετέλεσε μία νεότερη τροπή της μαρξιστικής γεωγραφίας, ενώ συναντούμε προηγούμενα αυτής της σύνθεσης εκτός ανθρωπογεωγραφίας αναφορικά τόσο με τον χώρο όσο και με άλλα φαινόμενα.

     Προτείνεται ως γενική κοινωνική θεωρία της ανθρωπογεωγραφίας μία ολιστική μαρξιστική προσέγγιση, που στηρίζεται στην ιεραρχημένη αλληλεπίδραση δύο αδιαχώριστων και ισομορφικών διαδικασιών, μίας θεμελιώδους κοινωνικο-οικονομικής διαδικασίας κυκλοφορίας των υλικών προϊόντων και μίας δεύτερης διαδικασίας που ταυτίζεται με το κύκλωμα επικοινωνίας πολιτισμικών, σημειωτικών προϊόντων. Με αυτήν τη θεωρία θα πρέπει να συναρτηθούν όλα τα υπο-πεδία της ανθρωπογεωγραφίας. Σε αυτά δεν ανήκει η ιστορική ανθρωπογεωγραφία, επειδή δεν αποτελεί άλλο, παράλληλο υποπεδίο της ανθρωπογεωγραφίας, αλλά την ιστορική μελέτη καθενός των υποπεδίων της.