ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ, ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΟ ΒΑΡΟΥΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

Μιχαήλ Κορδώσης

Καθηγητής Ιστορικής Γεωγραφίας

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στα μυκηναϊκά χρόνια, οι ελληνικοί πληθυσμοί εκτείνονταν από τη δυτική Ελλάδα ως τη ΝΑ Μ. Ασία και την Κύπρο. Με κέντρο τη ΒΑ Πελοπόννησο. Μετά τον αποικισμό του Η΄ αιώνα, στη Δύση, Ν. Ιταλία και Σικελία, ο ελλαδικός χώρος είναι αναμφίβολα το κέντρο του ελληνισμού. Αργότερα, ως τον Ε΄ αιώνα, π.Χ., οπότε ο ελληνικός αποικισμός έχει φθάσει ως τον Εύξεινο Πόντο και τις βόρειες ακτές της Δ. Μεσογείου, ο ελλαδικός κορμός αποτελεί πάλι το κέντρο, με την Αθήνα ως πολιτιστικό ταγό. Με τις τεράστιες κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου, τα όρια του ελληνισμού έφθασαν τον Ύφαση και τον Ιαξάρτη, με κέντρο τη Βαβυλώνα. Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, ως το 250 π.Χ. περίπου, η απώλεια της Ινδίας φέρνει το κέντρο βάρους στην Α. Μεσόγειο, Αντιόχεια και κυρίως Αλεξάνδρεια.
Από το 250 π.Χ. ως τη ρωμαιοκρατία, τα πράγματα αλλάζουν. Ενώ στη Δύση η Μεγάλη Ελλάδα πέφτει σε ρωμαϊκά χέρια, στην Ανατολή η Βακτριανή θα ανεξαρτητοποιηθεί και η Περσία θα περιέλθει υπό παρθική εξουσία. Ο ελληνικός κόσμος θα διαιρεθεί από τη μια πλευρά ο παρηκμασμένος ελληνικός κόσμος της Α. Μεσογείου, με κέντρο πάλι την Αλεξάνδρεια και ενώ οι Ρωμαίοι θα προελαύνουν, και από την άλλη στην Ανατολή, περίπου ως το 130 π.Χ., οι ακμαίοι Έλληνες της Βακτρίας, που θα κυριεύσουν τεράστια εδάφη νότια του Ινδικού Καυκάσου και κυρίως στην Ινδία και για μερικές δεκαετίες κατακτήσεις τους θα είναι πιο εκτεταμένες από τις ελληνικές κτήσεις της Α. Μεσογείου. Αν και σπανίζουν οι πληροφορίες για τον Απώτερο Ανατολικό Ελληνισμό, νομίζω ότι στο εξής είμαστε υποχρεωμένοι να παρακολουθούμε και τους δύο ελληνικούς κόσμους της Δύσης και της Εγγύς Ανατολής, από τη μία, και της Απώτερης Ανατολής από την άλλη.
Στη Δύση, ως το 30 π.Χ., τα ελληνιστικά κράτη θα υποταχθούν στους Ρωμαίους, ενώ στην Απώτερη Ανατολή, ύστερα από την κατάληψη της Βακτρίας (από το 140 ως το 40 π.Χ.) τα ελληνικά κράτη, νότια του Ινδικού Καυκάσου και της Ινδίας, θα αντέξουν για μερικές δεκαετίες, με τα τελευταία υπολείμματα της ελληνικής εξουσίας να περιέρχονται από την εξουσία των Σακών και Κουσάνα τα πρώτα χρόνια του Α΄ αι. μ.Χ. Τώρα στη Δύση κυριαρχούν οι Ρωμαίοι και γίνεται λόγος όχι για ελληνική εξουσία, αλλά για ελληνισμό της Α. Μεσογείου, με κέντρο και πάλι την Αλεξάνδρεια, ως ότου αυτή πέσει σε αραβικά χέρια, όχι μεγάλο χρονικό διάστημα ύστερα από την ίδρυση και την ανάδειξη της Κωνσταντινούπολης ως κέντρου του ελληνισμού. Στην απώτερη Ανατολή, τα πράγματα είναι πολύ σκοτεινά από πλευράς πηγών, όμως υπάρχουν θύλακες με ελληνικούς πληθυσμούς από τον Ιαξάρτη ως τις δυτικές ακτές της ινδικής χερσονήσου. Ορισμένοι απ’ αυτούς φαίνεται ότι αποτελούσαν ημιανεξάρτητα πριγκιπάτα. Μεγαλύτερος από τους θύλακες πρέπει να ήταν εκείνος που εκτεινόταν νότια του Ινδοκούς (Παροπαμισάδος-Γκαντάρα), με κέντρο την Αλεξάνδρεια του Καυκάσου, που πιθανότατα αποτελούσε και το κέντρο του ελληνισμού της Απώτερης Ανατολής, τουλάχιστον μετά την πτώση των ελληνικών εδαφών βόρεια του Ινδοκούς σε βαρβαρικά χέρια.