Η ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ:

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

Δημήτριος Π. Δρακούλης

Δρ Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος,

Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, Α.Π.Θ.

drak@arch.auth.gr

Λέξεις κλειδιά: Δίκτυο Οικισμών, Πόλεις Πρώιμης Βυζαντινής Περιόδου, Μακεδονία

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός της ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει τους διοικητικούς και εδαφικούς μετασχηματισμούς που υπέστησαν οι περιοχές της Μακεδονίας από τον 4^ο έως τον 6^ο μ.Χ. αιώνα.

Αντικείμενό της είναι η χαρτογραφική αποτύπωση των μετασχηματισμών αυτών μέσα στη περίοδο μελέτης, καθώς και η χωροθέτηση του δικτύου οικισμών της πρωτοβυζαντινής Επαρχίας Μακεδονίας, με έμφαση στον 6^ο μ.Χ. αιώνα. Πραγματοποιούνται τρεις ιστορικές τομές με συνδυασμένη χρήση πρωτογενών πηγών και δευτερογενούς σύγχρονης βιβλιογραφίας, προκειμένου να αποτυπωθούν οι χωρικοί μετασχηματισμοί. Έτσι, για τον 4^ο μ.Χ. αι. χρησιμοποιείται το κείμενο Laterculus Veronensis, για τον 5^ο αι. το κείμενο Notitia Dignitatum και για τον 6^ο αι. ο Συνέκδημος του Ιεροκλέους, ενώ για το οδικό δίκτυο μελετάται το αντίστοιχο απόσπασμα της Tabula Peutingeriana. O παράλληλος έλεγχος των πηγών με τα αντίστοιχα αποσπάσματα του πλέον σύγχρονου αρχαιολογικού άτλαντα αναφοράς, του Barrington Atlas, επιτρέπει την χωροθέτηση και συστηματοποίηση όλης της ιεραρχικής κλίμακας του οικιστικού δικτύου (οικισμοί α’ μεγέθους – πόλεις, οικισμοί β’ και γ΄ μεγέθους – κώμες, χωρία, saltus, mansio, statio, κ.ά.).

Η ερευνητική διαδικασία συμπληρώνεται μέσα από την παράλληλη υλοποίηση θεματικών χαρτών και την δημιουργία της αντίστοιχης βάσης δεδομένων με ιστορικές και γεωγραφικές παραμέτρους και μεταβλητές. Σχετικά με τις ιστορικές παραμέτρους εξετάζονται η περίοδος ίδρυσης του κάθε οικισμού, η παρουσία του σε πέντε ιστορικές περιόδους, καθώς επίσης τα αρχαία και σύγχρονα τοπωνύμια. Σχετικά με τις γεωγραφικές παραμέτρους των οικισμών εξετάζονται η γεωμορφολογία, η παρουσία νερού, το οδικό δίκτυο, η παρουσία κόμβων ή και λιμανιών, ενώ εξετάζονται επίσης οι μορφές διασποράς και διάρθρωσης του δικτύου οικισμών με βάση γεωγραφικά χωρικά μοντέλα.

Στόχοι της ανακοίνωσης είναι η συστηματική καταγραφή και ιεραρχική ταξινόμηση του δικτύου οικισμών, η περιγραφή των ιδιαίτερων πολιτισμικών και γεωγραφικών χαρακτηριστικών του και ο συσχετισμός του με το ιστορικό οδικό δίκτυο. Υποστηρίζεται πως ο συνδυασμός των παραπάνω μεθοδολογικών εργαλείων διευκολύνει την ανάδυση των επιμέρους ιστορικο-γεωγραφικών τοπίων της Μακεδονίας και επιτρέπει μια πληρέστερη κατανόηση του δικτύου.